Eise Eisinga Planetarium (2023)
20-04-2024:
Dit weekend hebben wij een uitwisselingsstudent in huis uit Italië. We kregen als opdracht van de school om haar een stukje Nederland te laten zien in het weekend. De voorspelling qua weer was zaterdag niet zo gunstig en besloten om iets binnen op te zoeken binnen een straal van een uur i.v.m. een sportwedstrijd aan het eind van de middag. Na een aantal opties gegeven te hebben, leek het ze leuk om naar Franeker te gaan om het planetarium te gaan bewonderen en via een aantal bollenvelden weer terug te rijden. Zaterdag zijn we om 9.00 uur vertrokken en hebben het leven van Eise Eisinga gereden met de auto. Onderweg kwamen we veel Nederlandse dingen tegen: verschillende soorten molens, veel wateren, aquaducten, sluizen en Nederlandse weilanden.
Het leven van Eise Eisinga:
Eise Eisinga werd geboren op 21 februari 1744 in Dronryp in Friesland. Het huis aan de Tsjerkebuorren 13 staat er nog. Deze is alleen van buiten te bekijken en is niet openbaar. Tegenover het huis staat een standbeeld van Eise Eisinga met daarachter de kerk waar hij later getrouwd is.
Op 5-jarige leeftijd verhuisde het gezin naar de Brêgebuorren 14 in Dronryp. Hier leerde hij het beroep Wolkammer van zijn vader. Zijn vader was geïnteresseerd in sterrenkunde en wiskunde. Dit vond Eise ook erg interessant en leerde veel van zijn vader. Hij was erg leergierig en besloot op jonge leeftijd wekelijks lopend naar Franeker te gaan (ongeveer 7 km). Hier bestudeerde hij de wiskundeboeken van Euclides aan de Franeker Academie. Een deel van deze academie is verplaatst naar de Breedeplaats 1 in Franeker, maar nog steeds te bekijken. Voorheen was dit een weeshuis. Later overgenomen door belangrijke professoren, waarbij de academie de eerste grote academie van Noord-Nederland werd.
Op zijn 15e heeft hij een boek geschreven over wiskunde en op zijn 17e bracht hij een boek uit over astronomie.
Hij ontmoette Pietje Jacobs waarmee hij op 24-jarige leeftijd trouwde en in 1768 naar Franeker verhuisde. Hij zette hier zijn beroep verder als wolkammer. Dit huis is nu het Planetarium die als werelderfgoed uitgeroepen is.
In 1774 vertelde een Friese dominee dat in mei dat jaar de aarde zou vergaan. Vier planeten en de maan zouden in een lijn komen te staan en hierdoor zou de aarde uit de baan raken en tegen de zon uit elkaar spatten. Friesland was in rep en roep en Eise wilde bewijzen dat dit onmogelijk was.
Werelderfgoed:
Hij bouwde met hulp van zijn vader op het plafond in zijn eigen woonkamer een nu nog werkend schaalmodel van ons zonnestelsel met een slingeruurwerk van houten hoepels en schijven van handgesmede spijkers van hout. Het wordt aangedreven door negen gewichten en regelt de echte omloop van de planeten. Hij heeft hier in totaal 7 jaar over gedaan en in 1781 was het af. Inmiddels hadden de mensen al door dat de wereld door was gegaan zonder schade en toch ging Eise door met zijn project op een schaal van 1:1.000.000.000.000
De datumplaat die 22 jaren kent, moet elke 22 jaar met de hand opnieuw geschilderd worden met de nieuwe jaartallen en geplaatst worden. In 2017 is hij vervangen. Dit is het enige stukje dat niet origineel is aan dit hele plafond.
De mensen mochten komen kijken om zo meer kennis te krijgen van hoe het in werkelijkheid was.
Vanwege de uitspraak van Eise dat de stadhouder Willem V een slechte man was, kreeg hij 5 jaar verbanning uit Friesland opgelegd. Na die 5 jaar is hij zonder zijn vrouw en twee dochters (oudste zoon op 2-jarige leeftijd overleden) teruggegaan naar zijn woonhuis in Franeker en heeft hij daar alles weer opgeknapt en het weer werkend gemaakt. Hij ontmoette daar een andere vrouw waar hij mee trouwde in het stadhuis van Franeker, tegenover zijn huis.
Hij overleed in 1828 op 64-jarige leeftijd en werd begraven in het graf van zijn vader in Dronryp. Op de grafsteen staat een wiskundige berekening om zo anderen nog kennis te laten maken met wiskunde.
In 2023 is het Planetarium uitgeroepen als werelderfgoed en staat het op de UNESCO-lijst. De twee panden naast zijn huis zijn opgekocht en omgebouwd als entree en museum. Je leert veel over meetinstrumenten en het zonnenstelsel.
Die dag hebben we Franeker verder ook nog bekeken. Tegenover het Planetarium heb je een monument van Eise Eisinga.
We zijn een oud korendragershuisje uit 1634 tegengekomen. Hier kon je zo naar binnen lopen en was er informatie over de functie van dit huisje te lezen en te bekijken. Het bijzondere was dat dit huisje zelfs in de 20e eeuw zijn functie had, terwijl in de rest van Nederland dit niet meer aan de orde was.
Ook zijn we langs het oudste café van Nederland (1585) gelopen om zo via de waterkant terug te gaan naar de auto.
Een bijzonder en verrassend leuke dag was het. Het planetarium is zeker een aanrader om heen te gaan. Wij hebben ons er in totaal bijna 2 uur vermaakt.
Op de terugweg zijn we nog even langs een paar bollenvelden geweest. Leuke afsluiting van deze dag.
‘s Avonds waren wij nieuwsgierig of het inderdaad klopte van de maanstand, zoals dit te zien was in het Planetarium. En het klopt inderdaad.🙂
